ربع رشیدی

درباره ربع رشیدی

ربع رشیدی یکی از مدارس قدیم ایران در تبریز بود که در نیمه اول قرن هشتم هجری دایر بوده است. ربع رشیدی یا رشیدیه یک مجموعۀ معماری و بنا بر آنچه در نزهت القلوب (740 ه.ق.) آمده است «شهرچه ای » فرهنگی و دانشگاهی در شمال شرقی تبریز و در کوه پایۀ سرخاب بوده است که در عهد ایلخان سلطان محمد خدابنده اولجایتو با همت و نظارت خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی طراحی و ساخته شد. بر اساس وقف نامۀ ربع رشیدی، مجموعۀ معماری شهرچۀ ربع رشیدی دارای بناهای همگانی و عام المنفعۀ بسیاری بوده است. امروزه به جز یک بنای سنگی اثری از دیگر بناها باقی نمانده است. در این مجموعه بناهائی همچون مدرسه، دانشگاه، حمام و مسجد وجود داشته است. هدف از تاسیس این مکان مستقر شدن جمعی از علما و دانشمندان آن زمان گرد هم بوده است. ربع در کلمه به معنای سرا و خانه می باشد بنابراین ربع رشیدی به معنای سرای رشیدی است.

تاریخچه ربع رشیدی

آنچه امروزه از بازمانده های رَبعِ رشیدی در کوهپایۀ کوهستان سرخاب، در کوی ولیانکوه، در شمال خاوری تبریز دیده می شود، ویرانه های ارگی دارای سور و بارو است؛ حال آنکه بنا به نوشتۀ «حمدا... مستوفی قزوینی » در نزهت القلوب (740 ق.) ربع رشیدی «شهرچه ای » برای حکماء و أطباء بوده است که در عهد سلطنت اولجایتو طراحی و ساخته شده بود. همچنین، بنا به نوشتۀ وقفنامۀ رَبع رشیدی به قلم «خواجه رشیدالدین فض الله همدانی» (1356) و یا نوشته های حمدا...مستوفی ( 740 ق.) و «ابوالقاسم کاشانی» (تاریخ اولجایتو،718 ق.) در مجموعۀ معماری «شهرچۀ ربع رشیدی» سخنی از قلعه نیست. از پایان عهد ایلخانی تا عهد صفوی گزارشی دربارۀ قلعۀ رشیدی در دست نیست؛ تا اینکه در تابستان 1585 م. «اوزدمیرزاده عثمان پاشا»، فرماندۀ لشکر سلطان مراد خان سوم عثمانی، تبریز را اشغال می کند و دژی در نصیریۀ تبریز می سازد؛ پس از مرگ نابهنگام وی (1585 م.) «شغال زاده یوسف سنان پاشا » فرماندار عثمانی در تبریز و آذربایجان می شود. تا آنکه در سال 1603 م. بنا به نوشتۀ کتاب عالم آرای عباسی (1037 ق.) لشکر شاه عباس صفوی از فرصت شورش خوی و سلماس بهره جست و شتابان از شمال شرقی تبریز به «قلعۀ رشیدیه» رسید و در آنجا سنگر گرفت؛ بنابراین، از نوشته های تاریخی چنین تفسیر می شود که ارگ شهرچۀ ربع رشیدی در سال های حکومت سنان پاشا (1585-1603 م.) به قلعه تبدیل شده است؛ چونکه تاریخ نویسان پیش از 1585 م. دربارۀ کاربست نظامی شهرچۀ ربع رشیدی چیزی نگفته اند؛ و «ژان تاورنیه»، جهانگرد فرانسوی، نیز نوشته است قلعۀ پایین کوه سرخاب را «عثمانلوها» ساخته اند که اینک ویرانه ای متروک است.

https://mrbilit.com/mag/rabe-e-rashidi/